-
Period: to
Daniel Defoe
Daniel Foe, Daniel Defoe ezizenaz ezagunagoa, idazle, kazetari eta panfletista ingelesa izan zen, mundu osoan ezaguna Robinson Crusoe nobelagatik. Elizako karrera utzi eta merkataritzan aritu zen, lehenik ehungintzako enpresa batean, 1692 arte, eta gero adreiluzko beste batean, Europan zehar bidaia ugari egin ziren. 1695ean sartu zen gobernuan, eta 1701ean nolabaiteko arrakasta izan zuen El verdad inglés-ekin. -
Period: to
Jonathan Swift
Jonathan Swift idazle satiriko irlandarra izan zen. Bere lanik ezagunena, Los viajes de Gulliver, giza gizartearen kritika zorrotza da, "swiftiano" deitu izan zaion estilo berezi batean. Scriblerus klubeko kidea zen eta Lemuel Gulliver, Isaac Bickerstaff, M. B. Drapier o Simon Wagstaff-ren izengoitiekin argitaratu zuen, anonimoki. -
Period: to
Charles Louis de Secondat, señor de la Brède y barón de Montesquieu
Charles Louis de Secondat, señor de la Brède y barón de Montesquieu filosofo eta jurista frantziarra izan zen, eta haren lana Ilustrazioa izeneko mugimendu intelektual eta kulturalaren testuinguruan garatzen da. Togako nobleziako familia bateko kidea da Montesquieu, eta familiako tradizioari jarraitu zion, Bordeleko Parlamentuko zuzenbidea ikasi eta kontseilari bihurtzean. Kargua saldu eta lau urtez Europan zehar bidaiatu zuen, herrialde bakoitzeko instituzio eta ohiturak behatuz. -
Period: to
Voltaire
Voltaire idazlea, historialaria, filosofoa eta abokatu frantsesa izan zen, eta masoneriako kide izan zen, eta Ilustrazioaren ordezkari nagusietako bat da. Garai hartan, giza arrazoimenaren eta zientziaren boterea nabarmendu zen, erlijioaren kaltetan. 1746an, Frantziako Akademiako kide hautatu zuten Voltaire, 33. idazpenean. -
Ingalaterra eta Eskoziaren batasuna: Britania handia
Erresuma bien arteko Batasunaren Akta 1707an sinatu zen, Gobernu ingelesak Eskoziakoari 400.000 libera ordaintzea erabaki ondoren. 1707ko Batasunaren Akta Ingalaterra eta Eskoziako erresumetako parlamentuek onartutako lege batzuk izan zen, bi herrialdeen arteko Batasunaren Ituna ezartzeko. Lege horiek 1707ko maiatzaren 1ean sartu ziren indarrean eta Britainia Handiko Erresuma sortu zuten. -
Period: to
Jean-Jacques Rousseau
J.J. Rousseau suitzar frankofonoa izan zen. Idazlea, pedagogoa, filosofoa, musikaria, botanikoa eta naturalista izan zen aldi berean, eta ilustratu gisa definitu bazuten ere, kontraesan sakonak aurkeztu zituen, Ilustrazioaren ordezkari nagusietatik bereizi zutenak; adibidez, Voltaireren inkina basatia irabazi zuen, eta prerromantizismoaren lehen idazleetako bat izan zen. -
Utrech-eko ituna: Espainiako Ondorengotza Gudaren bukaera
Itunek amaiera ematen diote gerrari, nahiz eta sinatu ondoren Espainiako lurraldean liskarrek jarraitu zuten 1715eko uztailera arte, orduan Asfeldeko markesak Mallorca uhartea hartu baitzuen. Itun horretan, Europak bere mapa politikoa aldatu zuen. Utrechteko Itunaren ondorioak hauek dira: Espainiak Europan zituen lurralde guztiak bertan behera uztea eta Borboiak Espainiara iristea; horiekin batera, eragin kulturalak eta pentsamendu ilustratua etorri ziren. -
Felipe V.ak Espainiako Erret- Akademiaren sorrera baimendu
Espainiako Erret Akademia (RAE) Madrilen sortu zen 1713an, Felipe V.aren erregealdian eta Juan Manuel Fernández Pacheco eta Zúñigaren ekimenez, Akademia Frantsesaren ereduan oinarrituta zegoen eta bere lehen estatutuetan islatutako espainiar hizkuntzaren zerbitzura lan egiteko helburuarekin sortu zen. Orduz geroztik, erakundeak etengabe garatzen eta zabaltzen ari den hizkuntza baten erabilera eta batasuna zaintzen jardun du. -
Frantziako Luis XIV. hil
Luis XIV.a 1715eko irailaren 1ean hil zen, hirurogeita hamazazpigarren urtebetetzea baino egun gutxi batzuk lehenago eta hirurogeita hamabi urte erregealdian eman ondoren. Bere gorputza Parisko Saint-Denis basilikan dago. -
Period: to
Jean le Rond d'Alembert
D´Alembert matematikari, filosofo eta entziklopedista frantsesa izan zen, mugimendu ilustratuaren adierazle handienetako bat. Ezaguna izan zen Diderot L'Encyclopédie-rekin sortu zelako eta matematikaren arloan ekuazio diferentzialei eta deribatu partzialei dagokienez egindako lanagatik. -
D. Defoe: Robinson Crusoe
Daniel Defoe idazle ingeles ospetsuaren lanik ezagunenetako bat da Robinson Crusoe. 1719an argitaratu zen, eta ingelesez idatzi zen lehenengo nobela izan zela esaten da. -
Robinson Crusoe obraren argumentua
Argumentua: Robinson Crusoe Yorkeko marinela zen eta Afrikatik espedizio bat egiten ari zenean pirata batzuk Robinson harrapatu eta esklabu bihurtu zen. Ihes egiten du eta uharte batera iristen da. Han pertsona bat ezagutzen du eta indigenek harrapatutako gainerako presoei laguntzea erabakitzen dute. Horietako bat espainiarra da, eta ontzi bat iristeko zain dagoen naufragoa ere bada. -
Gutun Pertsiarrak
Gutun Pertsiarrak eleberri epistolar satirikoa da, Charles Louis de Secondat-ek, Montesquieu-ko baroiak, 1717an idatzia. Eskuizkribua, 1721eko udaberrian prest zegoena, Desmolets-ek, autorearen lagunak, irakurri zuen lehenik, eta uda horretan bertan inprimatu zen Amsterdamen, sinatu gabe eta inprentako oin faltsuarekin. -
Gutun Pertsiarrak obraren argumentua
Gutun Pertsiarrak ironiaz betetako obra da, laburra baina eduki sakonekoa eta protagonisten ekialdeko begiradaren bidez Mendebaldeko usadioak eta ohiturak kritikatzen dira, batzuetan umore beltza erabiliz eta Frantziako gorteari barregarri utziz. -
Moll flanders
Daniel Defoe-k kazetari gisa lan egin ondoren Moll flanders obra idatzi zuen. Idazle ospetsua bihurtu zen, 1719an Robinson Crusoe eleberria idazteagatik. Garai hartan politikan zuen eragina nabarmena izan arren, Moll Flandersen historian nabarmenak izan dira liberal edo wgibel gisa zituen ikuspegiak. -
Moll flanders obraren argumentua
Moll Flanders antzerki-moralitate bateko eleberri pikareskotzat hartu izan da, eta bi generoen ezaugarriak ditu. Nobelak, nolanahi ere, Defoe-k erreforma bat kontatzeko duen interesa eta krimenerako duen erakarpena bateratzen ditu. -
Gulliver-en bidaiak
Gulliverren bidaiak Jonathan Swift idazle eta klerigo irlandarraren prosazko satira bat da. Jonathan Swift-ek iseka egiten dio bere garaiko Europako gizartearen "bidaia-kontakizunen" literatura-azpigeneroari, baita giza izaerari ere. -
Gulliver-en bidaiak obraren arguentua
Obra honek izenburu falstua duen bidaiari buruzko narrazio bat da. Bertan, protagonista Munduko Nazio erremotoetara bidaiatzen du Lemuel Gulliver izenarekin. Hasieran zirujaua identitaterakin jo zuen eta, gero, hainbat ontzitako kapitaina identitatearekin. -
Filosofia gutunak
1734ko obra hau, Gutun ingelesak izenaz ere ezaguna da, Voltairek tolerantziaren alde egiten du irmoki, argudio honekin: ekonomia eta bizikidetza errazteaz gain, ezinbestekoa da kultura eta askatasuna izateko. -
Filosofia gutunak obraren argumentua
Gai sozial eta politikoei buruz duen pentsamendua adierazten duen lehen lana da, hein handi batean garaiko erregimen ingelesak inspiratua, Britainia Handiak Frantziaren gainean duen "nagusitasun intelektualari" eustearren. -
Legeen izpiritua
Legeen espiritua teoria charles Louis de Secondat filosofo eta saiogile ilustratuak, Montesquieu-ko baroiak, 1748an argitaratutako teoria politiko eta zuzenbide konparatuko tratatua da. -
Period: to
Von Goethe
Idazle alemaniarra. Lehen Erromantizismoaren hazia zen Sturm und Drang-eko literatura- eta arte-zirkuluak ikusi zituen, eta Johann Gottfried Herder idazle eta filosofoa ezagutu zuen. Homero, Shakespeare, Ossian eta herri-poesia ezagutzera gonbidatu zuen. -
Entziklopediaren lehen alea
Entziklopedia 1751 eta 1772 urteen artean Frantzian argitaratu zen, Denis Diderot eta Juan el Redondo de Alembert-en zuzendaritzapean. Haren asmoa berrezarri egin zen, testu argi batean eskuragarria eta ordura arte arrazoimenaren argitan metatutako ezagutzaren eta jakintzaren fruituak. XVIII. mendeko lan handienetakotzat hartzen da, ez bakarrik Frantziako lehen entziklopedia delako, baizik eta garaiko ezagutza nagusien sintesiagatik ere, bere garairako argitaratze-ahalegin handi batean. -
Luis XV.aren mendea
Luis xiv.aren mendea Voltaire filosofo, historialari, poeta eta literatura frantsesak 1751n idatzitako literatura-lana da. Eliza Katolikoan 1753an sartu zen Debekatutako Liburuen Indizean. Errege baten historiaz gain, Aurrerapenaren gaiari buruzko planteamendu bat da, eta haren helburu nagusia da. Voltairek uste zuen historiako aurrerapena erlatiboa zela, baina hori erabil zitekeen. -
Filosofiaren osagaiak
Filosofian, D'Alembert sentsualismoaren eta berezko ideien teoria kartesiarraren aldekoa zen. Hala ere, haren sentsualismoa ez da materialista izango. D'Alembert-en arabera, pentsamendua ez da materiaren propietate bat, ez dago arimaren existentziaren mende. -
Karlos III. espainiako errege
Karlos III.a, Espainiako errege izan baino lehen, Napoliko Errege izan zen 1735etik 1759ra. Bere erregealdian despotismo ilustratuaren erreformak aplikatu ziren: XVIII. mendea ekonomiaren indarberritze aldia izan zen. Bere garaiko Ilustrazioan, Karlos iii.ak aldaketa garrantzitsuak egin zituen jarraipen eta zaharberritze talde baten laguntzarekin, hala nola Esquilache markesa, Aranda, Campomanes, Floridablanca, Wall eta Grimaldi. -
Kandido
Kandido edo optimismoa da Voltaireren lanik ezagunena eta frantsesez gehien irakurtzen den literatura-lanetako bat. Voltairek kontakizun filosofikoa bere ideiak transmititzeko eta, aldi berean, irakurleak asmakizun satirikoz eta intsinuazio ironikoz entretenitzeko bitarteko gisa asmatu zuen. -
Eloisa berria
Eloisa Berriak Julia d'Etanges noble gaztearen eta Saint-Preux, jatorri apaleko gizonaren arteko maitasun-grina kontatzen du. Bere burua defendatzen saiatu ondoren, ikasle gaztearen xarmaren azpian erori da. -
Emilio
Emilion, Rousseauk, haren deskribapenaren bidez, gizarte ustel horrekin bizitzea ahalbidetuko duen hezkuntza-sistema proposatzen du. Rousseauk Emilio gaztearen eta haren tutorearen istorio nobelatu baten tratatua aurkezten du, hiritar ideala nola hezi behar den azaltzeko. -
Emilio obraren argumentua
Komunean duten horretan, berdinak dira. Desberdintasunetan, ez dira konparagarriak. Emakume perfektu batek eta gizon perfektu batek ez dute elkarren artean antzik izan behar adimenean, itxuraz baizik, perfekzioa ez baita gauza gehiago edo gutxiago. -
Katalina II. Errusiako Enperatriza
Errusiako enperatrizea izan zen 34 urtez, 1762ko ekainaren 28tik hil zen arte, 67 urterekin. Katalinak Errusiako Pedro I.aren ondarea jaso zuen, 2k eta ontziratu egin zuen, Itsaso Beltzean zabalduz. Pedrok teknologia inportatu zuen, gobernu eta antolaketa militarreko erakundeak eta Katalinak filosofia juridiko, politiko eta morala ekarri zituen Europatik, medikuntza, arte, kultura eta hezkuntzaz gain. -
Filosofiaren hiztegia
Hiztegi filosofikoa edo La Razón por el alfabeto liburua Voltaireren lana da. 1764an argitaratu zuen Diccionario filosofico izenburupean, eta autoreak Infamiaren aurkako gerra-makina gisa sortu zuen. -
Josulagunak Frantziatik kanporatu
Parisko Parlamentuak, 1764ko otsailean, jesulagunak erbesteratzea agindu zuen, zin egin gabe, eta haren adibideak segitu zuen handik gutxira beste batzuek, hala nola Rouen, Pau eta Toulousek. Hala, Jesusen Lagundia Frantziatik kanporatzen zuten, beste urrats batean, Jainkoaren zuzenbidean oinarritutako monarkia indartzeko. -
Werther gaztea
Von Goethe artista gazte baten istorioa kontatzen du. Familiak artea nahi ez duen presioetatik ihes egiten du. Werther, beraz, bere artearen bila joan da Wahlheim herrira. Fikziozko herria da Wahlheim, eta hango biztanleen bizitza lasaia ezagutu eta hango naturarekin liluratzen da. -
Werther gaztea obraren argumentua
Werther gaztea landako maitasun-zigor batzuetatik berreskuratu da, Homero irakurri eta marrazten. Etxe burges bateko dantzaldi batean, Carlota ezagutu du, eta berehala maitemindu da harekin, batez ere Klopstocki ekaitz baten ikuskizunaren aurrean esatean. -
EEBB-k independentzia aldarrikatu
Alde bakarreko independentzia-adierazpena deitzen zaio lurralde, estatu konstituziogile edo nazioz azpiko edozein erakundetako agintariek edo biztanleek beren independentzia adierazteko erabiltzen duten prozesu politikoari, estatu subiranoarekin akordio formalik egin gabe. -
Virginia estatuan Gizakiaren eskubideen adierazpena egiten dute.
Virginiako Eskubideen Adierazpenaren bidez, gainerako koloniak Britainia Handitik banantzeko animatu ziren. Dokumentu horrek aldarrikatzen du gizon guztiak libreak eta independenteak direla, eta berezko eskubide batzuk dituztela, eta eskubide horiek ezin direla pribatuak izan. -
Gizakiaren eskubideen lehen adierzpen modernotzat hartzen da
Garai modernoko gizakiaren eskubideen lehen adierazpena Virginiako Eskubideen Deklarazioa da, George Masonek idatzi eta Virginiako Konbentzioak 1776ko ekainaren 12an aldarrikatua. -
Frantziako Iraultza.Gizakiaren eta hiritarrearen eskubideen adierazpena egiten dute, AEBkoa eredu hartuta.
Frantziako Asanblada Nazional Konstituziogileak 1789ko abuztuaren 26an onetsi zuen 1789ko Gizakiaren eta Herritarraren Eskubideen Deklarazioa, Frantziako Iraultzaren funtsezko dokumentuetako bat da -
G. Washington, EEBBko lehen lehendakari
Estatu Batuetako lehen lehendakaria izan zen 1789 eta 17974 artean, eta Estatu Batuetako Independentziaren Gerrako Armada Kontinental irauliraultzailea. Estatu Batuetan, aberriaren aitatzat hartzen dute. Estatu Batuetako guraso fundatzaileetako bat da, John Adams, Benjamin Franklin, Alexander Hamilton, John Jay, Thomas Jefferson eta James Madisonekin batera. -
Luis XVI.ari burua moztu Parisen
1793an, herri matxinada batek erregea suntsitu eta komuna ezarri nahi zuen. Horrek eraso handia egin zion jauregiari, eta erregea kartzelaratu zuten. Erregea traizio delitu batengatik epaitu zuten eta guillotinara kondenatu zuten. -
Napoleonek boterea hartu Frantzian
1799ko azaroaren 9an, Napoleon Bonaparte Frantziako lehen kontsul izendatu zuten estatu-kolpe baten ondoren. Laster lortu zuen Frantziako herri guztiaren maitasuna. Napoleon Bonaparteren anbizioa ez zen gelditu eta 1804ko abenduaren 2an, Notre Dameko katedralean, enperadore izendatu zuten.
